Pankreas Kanseri Evreleri ve Belirtileri

Doç.Dr.Mutlu Ünver
19 Eyl
4 dakikada okunur

Pankreas kanserini anlamaya giriş niteliğinde kısa bir not: Pankreas; sindirim enzimleri ve kan şekeri düzenleyici hormonları üreten, midenin arkasında yer alan bir organdır. Pankreastaki bazı hücreler kontrolsüz çoğaldığında pankreas kanseri ortaya çıkar. Konunun temel bilgileri için sitedeki “Pankreas Kanseri Nedir?” yazısına göz atabilirsiniz; bu yazıda ise evreler ve belirtilere odaklanıyoruz.

Pankreasın Görevleri ve Kanserin Ortaya Çıkışı

Pankreas, yaklaşık 15–20 cm uzunluğunda, ortalama 70–100 gram ağırlığında, armut veya balık şeklinde bir organdır. Midenin arkasında, onikiparmak bağırsağı, dalak ve karaciğerle komşu şekilde yerleşmiştir. Konumu nedeniyle elle muayenede hissedilemez ve görüntüleme yöntemleri olmadan görülmesi zordur. Bu özellik, pankreas hastalıklarının erken dönemde fark edilmesini güçleştirir.

Pankreasın Temel Görevleri

Pankreası “vücudun gizli fabrikası” olarak tanımlamak yanlış olmaz. Çünkü hem sindirim sisteminde hem de metabolizma kontrolünde merkezi bir rol üstlenir:
1. Sindirim Görevleri (Ekzokrin Fonksiyonlar)
  - Pankreas dokusunun yaklaşık %95’i sindirim enzimleri üretir.
  - Bu enzimler; amilaz (karbonhidratları parçalar), lipaz (yağları parçalar) ve proteaz (proteinleri parçalar) gibi en önemli sindirim destekçileridir.
  - Pankreas günde ortalama 1,5–2 litre sindirim sıvısı salgılar.
  - Ayrıca mide asidini dengeleyen bikarbonat iyonları salgılayarak bağırsakların sindirim için uygun pH seviyesinde çalışmasını sağlar.
2. Hormon Görevleri (Endokrin Fonksiyonlar)
  - Pankreasın içinde yer alan Langerhans adacıkları, hücre tiplerine göre farklı hormonlar salgılar.
    - Beta hücreleri: İnsülin salgılar ve kan şekerini düşürür.
    - Alfa hücreleri: Glukagon salgılar ve kan şekerini yükseltir.
    - Delta hücreleri: Somatostatin salgılar, sindirim ve hormon salınımını dengeler.
  - Bu hormonlar sayesinde pankreas, kan şekeri seviyesini hassas bir dengede tutar.
3. Bağışıklık ve Dengeleyici Rol
  - Pankreas, sindirim sisteminde dengeyi koruyarak bağırsak florasının düzenli çalışmasına da katkı sağlar.
  - Hormonlar ve sindirim enzimleri arasındaki koordinasyon, vücudun enerji dengesini ve organların sağlıklı işleyişini doğrudan etkiler.
Pankreas Kanseri Nasıl Ortaya Çıkar?

Pankreas kanseri, bu organı oluşturan hücrelerin genetik hasarlar nedeniyle kontrolsüz şekilde çoğalması sonucu gelişir. Normalde her hücre, düzenli bir “bölünme–ölüm” döngüsü içindedir. Ancak DNA hasarı veya mutasyonlar, bu döngünün bozulmasına yol açar.
- Çoğunlukla ekzokrin hücrelerden kaynaklanan duktal adenokarsinomlar (%90–95) görülür.
- Daha nadir olan nöroendokrin tümörler (%5–10) ise hormon üretimine bağlı olarak hipoglisemi, aşırı kilo kaybı veya insülin direnci gibi farklı belirtiler verebilir.
- Hücreler kontrolsüz büyüdüğünde pankreasın sindirim ve hormon görevleri aksar, bu da erken dönemde sindirim sorunları, geç dönemde ise sarılık ve yaygın metastazla sonuçlanabilir.

Pankreas Kanseri Türleri (ekzokrin ve nöroendokrin)

• Ekzokrin tümörler: En yaygın tip pankreas duktal adenokarsinomdur.

• Nöroendokrin tümörler (PNET): Daha yavaş seyredebilir; zaman zaman hormon fazlalığına bağlı özgül belirtiler (örneğin insülin fazlalığında hipoglisemi) görülebilir.

Risk Faktörleri (değiştirilebilen ve değiştirilemeyen)

• Yaş, aile öyküsü/genetik yatkınlık gibi faktörler değiştirilemez.

• Sigara, obezite, uzun süreli tip 2 diyabet ve kronik pankreatit riski artırır. Güncel klinik kılavuzlar ve geniş derlemeler, tütün kullanımını en güçlü edinilmiş risklerden biri olarak vurgular.

Pankreas Kanseri Evreleme

Dünya genelinde TNM sistemi kullanılır.

• T: Tümörün pankreastaki boyutu ve çevre yapılara yayılımı

• N: Bölgesel lenf düğümü tutulumu

• M: Uzak organ yayılımı

TNM bulguları birleştirilerek evre 1–4 arasında sınıflandırma yapılır. Klinik kararlar (ameliyat şansı, ek tedavi gereksinimi vb.) büyük ölçüde bu evreye göre belirlenir.

Evre 0’dan Evre 4’e Pankreas Kanseri (özet Tablo)

Evre	Tanımlayıcı çizgiler	Genel yaklaşım
Evre 0 (in situ)	Anormal hücreler kanalda sınırlı (görüntülemede çoğu kez görünmez)	Erken saptanırsa küratif yaklaşım mümkündür.
Evre I	Tümör pankreas içinde, lenf düğümü/metastaz yok	Uygun hastada cerrahi ilk seçenektir.
Evre II	Tümör pankreas dışına taşmış olabilir veya sınırlı nod tutulumu vardır; ana arterleri sarmamıştır	Resektabl/borderline olguda cerrahi+adjuvan tedavi tartışılır.
Evre III	Çevre hayati damarları saran lokal ileri tümör; uzak metastaz yok	Başlangıçta cerrahi dışı; sistemik tedavi±radyoterapi ile küçültme hedeflenir.
Evre IV	Uzak organ metastazı (karaciğer, akciğer, periton vb.)	Amaç yaşam süresini uzatmak ve yaşam kalitesini artırmaktır.

Evrelere Göre Belirtiler Nasil Değişir?

Pankreas kanseri sinsi seyredebilir; erken evrede özgül şikâyet olmayabilir. Tümör büyüyüp safra yollarını, sinirleri veya sindirim geçişini etkiledikçe bulgular belirginleşir.

Belirti/Bulgu	Erken evre (I–II)	İleri evre (III–IV)	Mekanizma/yorum
Sarılık, koyu idrar, açık dışkı	Baş tümörlerinde erken yakalanabilir	Daha belirgin ve kalıcı	Safra kanalının tıkanması, bilirubin artışı.
Karın-sırt ağrısı	Künt, aralıklı	Sürekli, sırta vuran, kuşak tarzında	Sinir pleksuslarına bası/istila.
İştahsızlık ve açıklanamayan kilo kaybı	Hafif	Hızlı kilo kaybı (kaşeksi)	Enzim yetersizliği, tümörün enerji tüketimi.
Sindirim yakınmaları	Hazımsızlık, şişkinlik	Yağlı-açık renkli dışkı, bulantı-kusma	Pankreatik enzim eksikliği, çıkış tıkanıklığı.
Yeni başlayan diyabet	50 yaş üstünde uyarıcı olabilir	Mevcut diyabetin kontrolünde bozulma	İnsülin üreten hücre hasarı.
Damar tıkanıklığı (DVT/PE)	Nadiren ilk ipucu olabilir	Daha sık	Hiperkoagülabilite.
Yaygın kaşıntı	Sarılıkla birlikte olabilir	Şiddetlenebilir	Safra tuzlarının dermal irritasyonu.

Kısa Veri Kutusu: Evreye Göre Sağkalım Eğilimi

Evre ile prognoz yakından ilişkilidir. SEER verilerine göre 5 yıllık göreceli sağkalım oranları lokalize olgularda yaklaşık yüzde 44, bölgesel yayılımda yüzde 16 ve uzak metastazda yüzde 3 civarındadır. Bu oranlar yıllara ve tedavi yaklaşımlarına göre farklılık gösterebilir.

Erken Tanı Neden Bu Kadar Önemli?

Pankreas kanserinde erken evrede yakalanan ve cerrahiyle tamamen çıkarılabilen tümörlerde tam iyileşme (kür) oranı %20–30’a kadar çıkabilir. Ancak istatistikler, hastaların yaklaşık %70–80’inin tanı anında Evre III veya Evre IV aşamasında olduğunu gösteriyor. Bu da, hastalığın “sessiz ilerleyen” yapısı nedeniyle çoğunlukla geç fark edildiğini ortaya koyuyor.

Tanıda Kullanılan Yöntemler

Bilgisayarlı Tomografi (BT):Çok kesitli kontrastlı BT, pankreas kanseri tanısında “altın standart” yöntemdir. Güncel çalışmalarda BT’nin tümörü saptamadaki duyarlılığı %85–95, tümörün damarlarla ilişkisini değerlendirmedeki doğruluğu ise %90’ın üzerinde bildirilmiştir.
Manyetik Rezonans (MR/MRCP):Özellikle safra yolları ve pankreas kanallarını incelemede öne çıkar. MRCP tekniği, tıkanıklıkları ve safra yolu genişlemelerini %80–90 oranında doğru gösterir.
Endoskopik Ultrasonografi (EUS):Küçük çaplı (2 cm’den küçük) pankreas tümörlerini tespit etmede en hassas yöntemdir. Araştırmalarda EUS’un küçük lezyonları yakalama oranı %90–95 olarak belirtilmiştir. Ayrıca EUS eşliğinde yapılan ince iğne aspirasyon biyopsisi ile alınan örneklerin doğruluk oranı %85–95 seviyesindedir.
PET-CT (Pozitron Emisyon Tomografisi):Vücudun diğer bölgelerine yayılımı (metastazı) göstermede kullanılır. Özellikle Evre IV olguların %60’ında karaciğer veya akciğer metastazı PET-CT ile saptanabilir.

Pankreas Kanserinde Erken Tanı Neden Kritik?

Erken evre pankreas kanserinde cerrahi olarak tümörün çıkarılması mümkünse, hastaların ortalama yaşam süresi 20–24 aya, bazı çalışmalarda ise 5 yıllık sağkalım oranı %25–30’a kadar uzayabilmektedir. Buna karşılık, ileri evre hastalarda ortalama sağkalım süresi 4–8 ay ile sınırlı kalır.

Sık Sorulan İki Nokta

• “Belirtilerim çok genel, endişelenmeli miyim?”

Sarılık, inatçı sırt-karın ağrısı, hızla kilo kaybı veya 50 yaş üstünde yeni diyabet gibi bulgular varsa gecikmeden bir uzmana başvurun. Erken başvuru, tedavi seçeneklerini doğrudan etkiler.

• “Diyabet-pankreas kanseri ilişkisi var mı?”

Uzun süreli tip 2 diyabet riski artırabilir; bazı kişilerde yeni başlamış diyabet, altta yatan pankreas kanserinin ilk sinyali olabilir. Bu ilişki karmaşık ve çift yönlüdür.

Pankreas kanserinde evre, belirtilerin şiddetini ve tedavi yol haritasını belirleyen en önemli parametrelerden biridir. Erken uyarı işaretlerini ciddiye almak, doğru zamanda görüntüleme ve biyopsiyle tanıyı netleştirmek, tedavide fark yaratır. Sorularınız için bize yazabilir, temel bilgiler için “Pankreas Kanseri Nedir?” yazımıza da uğrayabilirsiniz.